ԴԵՐԵՔԵՆԴ-ՓԱՐՉԵՆԻՍ

Դերեքենդ-Փարչենիս մահալը գտնվում էր Իրավանի խանության հարավ-արևմտյան սահմանին՝ Արազ գետի աջ ափին։ Այս մահալը հյուսիսից սահմանակից էր՝ Սաաթլի մահալի, հարավից և արևմուտքից՝

Օսմանյան պետության, իսկ արևելքից՝ Սուրմելիի մահալի հետ։ Դերեքենդ-Փարչենիսի մահալը բաղկացած էր երեք հովիտներից, որոնք ձգվում էին Բայազիդի սահմանից մինչև Արազ գետը։ Արևելյան կողմից Փարչենիսի հովիտը սկիզբ էր առնում Զոր լեռան ստորին լանջերից, Դերեքենդի հովիտը՝ Փիրիլի և Թեքալթի լեռների ստորին լանջերից։ Այս երկու հովիտները կապված էին Գյանջավադի հովտի հետ, իսկ Հաջի գետի ստորին հատվածները, որտեղ հոսում էին երկու հովիտների բոլոր աղբյուրները, կոչվում էր Գյանջավադի հովիտ։ Երրորդ հովիտը կոչվում էր Փարնաուդի հովիտ։ Այս հովիտը սկիզբ էր առնում Քյորօղլու լեռան ստորին մասից և միանում Արազ գետին՝ Քյաղըզմանի սանջակի, Կարսի փաշայության մոտ։ Փարչենիսի հովտում կար 26 բնակելի գյուղ, իսկ Դերեքենդի հովտում՝ 54։ Եթե դրանց գումարենք պատերազմի ժամանակ ավերված 8 գյուղերը, ապա այս մահալն ընդհանուր առմամբ ունեցել է 88 գյուղ։

Իրավանի խանության գրավումից հետո, Դերեքենդ-Փարչենիսի մահալը ներառվել է՝ այստեղ ստեղծված այսպես կոչված Իրավանի գավառի մեջ: 1849 թվականի հունիսի 9-ին Իրավանի գավառը վերացվել է և ստեղծվել է Իրավանի նահանգը։ Սյուրմելիի մահալին միացված Դերեքենդ-Փարչենիսի մահալը ներառվել է՝ Իրավանի նահանգի կազմում ստեղծված Սյուրմելիի գավառի կազմում։

1921 թվականին ԽՍՀՄ-ի և Թուրքիայի միջև կնքված Կարսի պայմանագրի պայմանների համաձայն՝ Դերեքենդ-Փարչենիսի մահալը միացել է Թուրքիայի տարածքին։