ՓԱՄԲԱԿ

Գազախից Մեծ Գարաքիլսա տանող ճանապարհը, Դիլիջան քաղաքից հետո, ձորի երկայնքով թեքվում է դեպի ձախ։ Այս հովիտը կոչվում է Փամբակի հովիտ։ Գյումրի քաղաքից մինչև Գյոյչա լճի հյուսիս-արևմտյան հատվածը ձգվող, Փամբակի և Բազումի լեռնաշղթաների միջև ընկած այս տարածքները կոչվում էին Փամբակի մահալ։ Որոշ գիտնականների կարծիքով՝ Փամբակ էթնոտոպոնիմը՝ Դեդե Գորգուդի դաստանում «փան-բեք»-«բարձրահասակ պարոններ»: Պատմաբանների ենթադրությամբ՝ Ստրաբոնի կողմից՝ Գոգարենա, Գուգարենա անվանվող տարածքը ներառում է Լոռու և Փամբակի մահալերը։ Գոգարենա-Գուգարենա էթնոտոպոնիմը անվանվել է՝ ներկայիս Արևմտյան Ադրբեջանի տարածքում մ.թ.ա մոտ 2000 թվականին բնակություն հաստատած Գոգար-Գոգար-Գուգար թուրքական ցեղերի անունով, և հավանական է, որ այս տարածքում գտնվող Գուգարք բնակավայրն էլ իր անվանումն ստացել է այստեղից։

Լոռու և Փամբակի տարածքը համարվում է՝ մ.թ.ա 7-րդ դարում Հարավային Կովկաս եկած սակերի առաջին բնակավայրերից մեկը։ Պատմական աղբյուրներում հաստատված է, որ հյուսիսից եկած սակերի մի մասը բնակություն է հաստատել ներկայիս Ադրբեջանական Հանրապետության տարածքում, իսկ մյուս մասը՝ Արևմտյան Ադրբեջանի տարածքում՝ Լոռու-Փամբակում և Գյոյչա լճի ավազանում։ Փամբակի մահալը, ինչպես և Լոռու մահալը, պատմության որոշակի ժամանակաշրջաններում եղել է Բորչալուի սուլթանության տարածքը։

18-րդ դարի սկզբին Փամբակի մահալը եղել է Գյանջայի եյլերբեկության կազմի մեջ։ 1736 թվականին Գյանջայի բեյլերբեյ Զիյադօղլուն Նադիրի՝ Մուղանում Շահ հռչակվելուն դեմ լինելու համար, Նադիրը Շահ ընտրվելուց հետո, Գյանջայի բեյլերբեյությունից վերցրել է Բորչաուի և Գազախի մահալները և դրանք հանձնել Քարթլի-Կախեթի թագավորությանը։ Ադրբեջանի տարածքում խանությունների ստեղծվեցուց հետո, Իրավանի խանությունը, չնայած վրացիներից հետ է վերցրել այդ տարածքների հարավային մասը, սակայն չի կարողացել ամբողջությամբ վերահսկել մահալի տարածքը:

19-րդ դարի սկզբին՝ ռուսական գրավումից հետո, Թիֆլիսի նահանգի տարածքում ստեղծվել է՝ Լոռու, Փամբակի և Շորայելի մահալները միացնող՝ Փամբակ-Շորայելի դիստանցիան։ 1930 թվականին, Հայկական ԽՍՀ տարածքում շրջանավորման իրականացման ժամանակ, Փամբակի մահալի տարածքը բաժանվել է Մեծ Գարաքիլսայի և Համամլուի շրջանների։

Գուքարքի շրջանում տեղի ունեցած արյունալի իրադարձությունների հետևանքով զոհվել է 70 մարդ, որոնցից 21-ը կին, 6-ը՝ երեխա։